Tsjonge. Wie de beurskoersen bekijkt beseft het wellicht niet, maar we zitten in nogal wat crises (da’s het meervoud van crisis). Al is de definitie van een crisis wellicht wat vaag. Voor mij is een crisis een acute situatie waar op gehandeld moet worden. Bijvoorbeeld: een brand in huis is een crisis. Een brand in een hooistapel niet per se.
Maar dat terzijde. Dat we in een politieke crisis zitten lijkt me duidelijk: heel veel mensen hebben op Rutte gestemd (en de VVD), maar veel meer mensen hebben niet op hem gestemd. Velen zijn uitgeweken naar D66, maar daar blijkt de leidster ook niet vrij van fouten te zijn. CDA. Tsja, die hebben een “PVDA-tje” gedaan en de partij van binnenuit opgeblazen. En gezien de PVDA dit al gedaan heeft in het verleden, is het traditionele machtsblok verdwenen. Wellicht verklaart dit de populariteit van de VVD. Hier ga ik mijn vingers niet aan branden, maar dat we in een politieke impasse zitten, dat is wel duidelijk.
Vervolgens hebben we een klimaatcrisis, een woningmarkt-probleem, een arbeidsmarkt-probleem, inflatie, stikstof en een pandemie. Dit heb ik geprobeerd schematisch weer te geven. Niet helemaal gelukt, geef ik toe. Het is namelijk best complex.
Falend beleid
Al heel lang geleden is er melding gemaakt van stikstofuitstoot en wat we er mee moeten doen. Helaas heeft het kabinet-Rutte (allemaal) hier niets aan gedaan. Op het slechtst mogelijke moment klapte dit “in your face”: een grote achterstand met bouwen.
Echter, er ligt ook een Urgenda-vonnis. Er moet minder CO2 uitgestoten worden. Let op dat stikstof niets met CO2 te maken heeft, en niets met klimaatproblematiek. Stikstof is een meststof en door de grootschalige uitstoot is anders schrale natuurgrond veel vruchtbaarder. Hierdoor kunnen sommige soorten keihard groeien. Echter, de meeste biodiversiteit is te vinden op schale gronden en niet op rijke gronden. Dat is het stikstofprobleem. Hoe uit zich dat? Brandnetels, bramen en fluitekruid zijn goede indicatoren.
Maar goed, terug naar CO2-uitstoot. De aarde warmt op. Voor iedereen met enig begrip van de complexiteit van de stof is dit geen vraagteken. Iedere wetenschapper die hier tegenin gaat blijkt op bepaalde loonlijsten van “denktanks” en andere fossiel clubjes te staan. Als wetenschapper zou er ook geen grotere eer zijn dan het aantonen dat CO2 niet de eigenschap heeft om infrarood-straling te absorberen. Je zou acuut de nobelprijs voor de Natuurkunde krijgen.
Gezien dat niet wordt aangetoond heeft een ieder met twijfels hierover 1 probleem: als je accepteert dat CO2 infrarood-straling absorbeert (makkelijk empirisch aan te tonen, zelfs in het lab op mijn werk), wat is dan de verklaring dat de aarde niet op zou warmen bij een toenemend CO2-niveau?
Nu we dit uit de weg hebben: de aarde warmt op. Lokaal is dat geen probleem, op wereldschaal wel en zeker op de lange termijn. Maar we hebben in Nederland dus een woningnood. En daarvoor moeten we schijnbaar 1 miljoen huizen bijbouwen. Of het slim is om dat onder de zeespiegel te doen? Lijkt me niet, maar goed ik denk op de lange termijn en daar heb je een politicus die verkozen moet worden nog nooit op kunnen betrappen.
De connectie met klimaatproblematiek en woningbouw? Een gemiddelde woning is ongeveer 130m2, en een vloer een kleine 10cm dik. Dit is dus reeds 13m3 beton. Vervolgens hebben we muren, laten we zeggen 200m2 muur. Die zijn 20cm dik (10cm + spouw + 10cm, maar de spouw telt niet mee). Opnieuw 20m3. Bij elkaar en voorzicht gerekend reeds 33m3 beton. Dat is reeds 4.5 ton CO2 uitstoot voor enkel en alleen het beton. Het lijkt me veilig te stellen dat inclusief staal, ruiten, koper, isolatie en de bouw zelf, je uitkomt op 20 ton CO2 per woning. Hiermee staat 1 miljoen woningen bouwen gelijk aan 20 miljoen ton CO2. 20 megaton. Dat is 12,5% van onze emissie.
Nog een stukje falend beleid: het extreem snel sluiten van kolencentrales…Dat leidt namelijk tot een energiecrisis.
Energiecrisis
In de jaren ’70 hadden we de oliecrisis, of eigenlijk 2. Nu hebben we een andere crisis te pakken. In verschillende landen wordt op verschillende manieren omgegaan met de transitie naar een schone energie-productie. Zo zijn in het VK vrijwel alle kolencentrales versneld gesloten. In Duitsland zijn ze als de dood voor een kernramp en gaan de komende jaren alle kerncentrales dicht. In Nederland sluiten we de kolencentrales en in België hebben ze een structureel elektriciteitstekort.
Dit alles wordt gecombineerd met een enorme extra productie die op zijn zachtst gezegd “volatiel” is. Enorme prijsfluctuaties treden op, met name op zonnige dagen met weinig wind. Overdag is de stroom overvloedig aanwezig, maar in de avond neemt deze zéér rap af. Daarom is dit een probleem van zomer, lente en het begin van de herfst: de overige centrales schakelen vrijwel volledig af en moeten ’s avonds heel snel weer opschakelen. Het gevolg? Hoge prijzen in de avonduren. In de avonduren is de vraag namelijk hoog en het aanbod laag. Voorbeeldje? Gisteravond lag de prijs van een MWh elektriciteit in het VK op 2.000 GBP. In KWh: ruim 2 EUR per kwh. En dat zijn de verkoopprijzen op de “spot-markt”, redelijk in de buurt van de tarieven die grote gebruikers betalen.
Dit is de nieuwe energiecrisis: er is minder elektriciteit voor handen op moeilijke momenten en daardoor klapt de prijs omhoog. Het is een kwestie van tijd voordat deze prijzen worden doorgerekend aan jou & mij in de producten, met name energie-intensieve producten zoals auto’s (staal, aluminium), plastic (spuitgieten is een energie-intensief proces) en brandstof.
Hier komt nog iets bij: de Nordstream 2 en hoge prijzen voor gas op de wereldmarkt. Dankzij deze 2 invloeden hangen we aan een lijntje van Poetin en de wereldmarkt. De hoge prijzen zorgen er voor dat er in de zomer nauwelijks gas is opgeslagen in de opslagvoorzieningen. Normaliter zitten we nu op 80% capaciteit (gevulde buffers), nu is dat ruim 40%. Als het straks koud wordt, kan Poetin de prijs voor het gas verder opdrijven. Het gevolg hiervan is al zeer duidelijk zichtbaar: de elektriciteitsproductie van steenkool is met meer dan 50% toegenomen afgelopen kwartaal omdat dit verhoudingsgewijs goedkoper is. Zelfs met een enorme CO2-prijs. Dit cirkelt direct terug naar “klimaatcrisis”.
Arbeidsmarkt
De arbeidsmarkt is ook zo’n mooie: bedrijven zijn massaal overeind gehouden. Niemand wordt dus ontslagen door faillissementen. Ook zijn mensen minder mobiel in de zin van het risico nemen elders aan de slag te gaan. Dus de markt zit op slot. Het gevolg? Tekort in cruciale sectoren als bouw, onderwijs en zorg (allemaal al jaren aan de hand en gevolg van “falend beleid”): de technische secotren zijn jarenlang (onbewust) beschimpt en minderwaardig gemaakt. We moesten allemaal maar studeren en “hoger opgeleid” zijn. Een zeker dedain richting “lager opgeleid” is omgevormd tot “praktisch opgeleid”. Het dedain is er niet minder van geworden. Onderwijs en zorg hebben forse bezuinigingen gezien. In de zorg “marktwerking” genoemd. Helaas begrijpen de mensen die dit bedacht hebben niet wat marktwerking betekent. Waarschijnlijk omdat ze niet in “de markt” werken maar bij een overheid. De gedachte is dat de markt het beste product levert tegen de laagste prijs. Dit is pertinent onjuist: de markt levert het slechtste product tegen de hoogst mogelijke prijs die past bij dit product. Dát is marktwerking. De zorg wordt dus duurder en uitgekleed. Er wordt gemanaged op KPI’s en van alles bijgehouden. En dat is werkdruk door excel-managers. Vervolgens worden er allerlei verbetermanagers en Six-sigma Black Belts ingehuurd om “slagen te maken”, “lean te worden” en later zelfs “agile” met een scrum-master.
Dat helpt natuurlijk geen barst. Een Six-sigma Black Belt is een zeer hoog opgeleide professional die in ons bedrijf ongeveer 10.000 EUR per maand verdiende. Zo’n man of vrouw als ZZP-er kost een zorginstelling zo’n 200.000 EUR per jaar. Resultaten? Een zeer efficiënte gezondheidszorg met wachtlijsten: zeer goed voor de efficiency, want de wachtende tijd betaal je niet. De stilstand van een MRI of CT-scanner wel. Ook de tijd van een chirurg moet volgeboekt zijn. Dat is marktwerking. Niet de traditionele forse overcapaciteit die de zorg nodig heeft voor een crisis.
De gevolgen zijn breed: zorg wordt duurder, maar meer geld gaat naar management en consultants. De salarissen in de zorg gaan niet omhoog en vanwege “efficiency” (en vergrijzing) neemt het aantal handen aan bed af: de voelbare zorg van de belangrijkste functies. Personeel stroomt uit, maar niet terug.
Hoe beïnvloedt dit mij?
De woningmarktcrisis vergroot de kloof tussen arm en rijk. Dit voel ik minder: ik heb een huis. Maar ik heb ook kinderen. Hoe het hen vergaat? Wie het weet mag het zeggen.
De energiecrisis is momenteel het nijpendst. Het minst zichtbaar voor velen, tot ze contracten verlengen. Maar daar blijft het niet bij. Het zal leiden tot een hoger inflatieniveau en opnieuw zullen de armsten het slachtoffer zijn: zij kunnen niet “hedgen” tegen deze inflatie.
De arbeidsmarkt is gunstig. De politiek en de bouw? Tsja…Na gister is niets meer verrassend, toch?
Amen.
Ik merk dat alle genoemde onderwerpen me bezighouden en niet in positieve zin. Als aartsliberaal met een extreme aversie tegen dwang en elke vorm van autoriteit vind ik de sturende rol die onze overheid op al deze vlakken aanneemt ronduit eng. Overheden hebben niet meer door dat ze er zijn voor burgers en dat ze aan hen verantwoording verschuldigd zijn. Overheden denken momenteel dat burgers er zijn voor het collectief en dat burgers verantwoording dienen af te leggen aan hun overheid. We zijn geen mieren!
Het is een teken aan de wand dat de collectieve lastendruk nog nooit zo hoog geweest is. Van elke euro gaat 39ct naar de overheid. Een exorbitant bedrag waarvan maar weinigen begrijpen wat de impact hiervan is. Ik ben het met je eens dat marktwerking een ramp is, maar de totale wereldvreemdheid van de publieke sector is minstens net zo erg.
Corrigerende maatregelen van een overheid hebben in een vrije markt hebben gevolgen die men niet kan overzien. In het geval van CO2 is er een enorm verdienmodel. Zeker staan tegenstanders ergens op een loonlijst, tegelijkertijd zijn voorstanders praktisch allemaal afhankelijk van een budget-infuus vanuit publieke gelden. Niet direct een garantie voor een open/eerlijke/transparante blik. Publieke gelden worden immers gedistribueerd door de politiek. En ook een politicus ziet graag zijn eigen agenda bevestigd. (Niets menselijks is een politicus vreemd…)
Over CO2 moet ik wel bekennen dat ik er te weinig over weet. Ik kan uitsluitend uitleggen wat het narratief rondom dit onderwerp met mij doet. Als bedrijfseconoom kan ik aardig rekenen, ik heb een bovenmatige interesse in natuurkunde en techniek. Bij mij gaan er alleen alarmbellen rinkelen als ik zie dat er dat er in lucht slechts +/-400ppm aan CO2 zit. Om de verhouding iets voelbaarder te maken: dat is 0,04%. Meer is het niet… En zeker: deze waarde is toegenomen over tijd. De explosieve groei van het aandeel CO2 kennen we allemaal uit de schokkende grafieken. Ik hou er alleen niet van als iemand mij met een gemanipuleerde visualisatie een kant op probeert te sturen. Een stijging die eruit ziet als een vertienvoudiging in een eeuw, blijkt feitelijk een factor 1,5 in een eeuw te zijn. Iemand heeft zitten rommelen aan de y-as, omdat die explosieve stijging nu eenmaal beter past bij de boodschap. Nogmaals ik weet er te weinig van, maar als een tweedehandsautoverkoper dergelijke trucs bij mij zou uithalen dan sta ik buiten voordat hij zijn zin af heeft. CO2-reductie is momenteel in ieder geval een enorme motor om geld van de consument in de economie te krijgen en dat is nu eenmaal hard nodig, want anders geven we te weinig uit en dat zou slecht zijn voor het aantal banen.
“Ik ben het met je eens dat marktwerking een ramp is, maar de totale wereldvreemdheid van de publieke sector is minstens net zo erg.”
Ik bedoel geenszins te suggereren dat we terug moeten naar een publiek gezondheidsstelsel. Enkel dat we er niet verbaasd over moeten zijn dat de kwaliteit afneemt. Om het rendabeler te maken zou echter gekeken moeten worden naar hoe je een grote overcapaciteit financiert. Iets waar boekhouders niet dol op zijn want al hun “Activity Based Costing” kan de container in.
Ik denk dat je met de meeste dingen ziet dat meer regulering, grotere problemen oplevert. Het lost zelden iets op.
Qua CO2: ik weet er iets meer van (of eigenlijk heel veel). En het is complexe materie, en tegelijkertijd ook niet. Het is een vaststaand gegeven dat CO2 (en methaangas, en waterdamp, en vele andere gassen) warmte vasthouden. Dat iets slechts een klein percentage is op een groter geheel doet niet ter zake: er zijn bijvoorbeeld ook gifsoorten waarvan je maar een heel klein beetje van je lichaamsgewicht nodig hebt om fataal te zijn…
Het werkt met CO2 cumulatief, een beetje rente-op-rente verhaal. Stel dat er 1000W energie per vierkante meter binnenkomt (dat is ook de juiste waarde zo ongeveer). In een situatie die in evenwicht is, straalt de aarde ook 1000W uit. Dit gaat via allerlei ingewikkelde uitwisselingsprocessen en warmtetransporten. Dankzij CO2 en andere gassen houden we het uberhaupt leefbaar. Maar stel nu dat deze deken dikker wordt. Op een niveau van 400ppm is de toename maar liefst 0.75% per jaar (tov. die 400ppm). De stralingsbalans is nu niet meer 0, maar reeds 7.5W. “Gelukkig” absorberen de oceanen heel veel warmte (en CO2, en daarbij verzuurt het doordat CO2 bindt aan calcium, een basisch element).
Zo rechtlijnig werkt het, in een lab. Door warmtetransport en andere effecten is het in de wereld veel complexer. Maar het blijft basisnatuurkunde.
Door de vele wetenschappelijke onderzoeken die ik gelezen en gedaan heb, voel ik die afhankelijkheid van publieke gelden helemaal niet. Er is nooit en te nimmer een vereiste om tot een bepaald resultaat te komen en onderzoeksgelden worden niet dichtgedraaid als het iemand niet bevalt. Sowieso hebben de politici meer geld ontvangen van “fossielers” dan andersom.
Los van bovenstaande: het probleem is niet klimaatverandering op zichzelf. De aarde redt zich wel. Het is volledig terecht als mensen zeggen dat het in het verleden warmer is geweest en er meer CO2 in de lucht heeft gezeten. Het gaat om de snelheid waarmee het plaatsvindt en de (on)mogelijkheid tot adaptatie voor de omgeving waar we van afhankelijk zijn. Dit gaat ongelooflijk snel. En dit destabiliseert: rivieren vallen droog in de zomer, bijvoorbeeld, als er geen gletsjers zijn. Denk je in hoe India er uit ziet zonder Ganges, China zonder Yantgze en Europa zonder Rijn, Rhone en Donau, de VS zonder Mississipi.
CO2 reductie en de omschakeling naar een hernieuwbare economie zijn wat mij betreft kansen op innovatie – en niet strijdig met economische groei (of gelijkblijvende welvaart, waar hebben we “groei” voor nodig?).
Precies dit: “Ik denk dat je met de meeste dingen ziet dat meer regulering, grotere problemen oplevert. Het lost zelden iets op.”
Dank voor je uitgebreide uiteenzetting over CO2. Kansen op innovatie zijn zeer welkom. Met de huidige middelen gaan we het namelijk niet redden.
Mijn eigen situatie: Mijn dak ligt vol zonnepanelen. Ik heb een keurige 0 op de meter. (Klein beetje negatief zelfs…) Maar is dat nu werkelijk een oplossing? Ik heb over 2020 de data uit mijn P1-monitor gehaald en opgezocht hoeveel energie ik teveel produceer in ‘de goede maanden’ en wat opslag tot het einde van ‘de slechte maanden zou kosten: een investering van een slordige 3 ton aan accu’s…
Nu is geld momenteel bijna gratis, maar om nu 3 ton aan financiering aan te gaan om één huishouden volledig zelfvoorzienend te krijgen is natuurlijk waanzin. Nu zal op termijn de techniek goedkoper worden, er zullen schaalvoordelen komen etc, maar feit blijft dat natuurstroom zich niet laat sturen en dat er heel veel opslagcapaciteit nodig is. Is dat überhaupt reëel? Je hoort de politiek al roepen dat de bedrijven het dan maar moeten betalen, maar die gaan dat (terecht) gewoon doorbelasten.
Vooralsnog zijn zonnepanelen enkel interessant als gevolg van een kunstmatige ingreep: de salderingsregeling en de accupacks die we nu kennen zetten geen zoden aan de dijk om zonder die regeling te kunnen. Kortom: laat die innovatie maar komen…
Hoeveel accu’s ik nodig heb, heb ik inderdaad ook al eens uitgerekend. Onhaalbaar, met huidige stand der techniek…
Een fijne uiteenzetting, welke in mijn ogen vooral onze zeer verandere samenleving weerspiegeld en daar eigenlijk een resultaat van is.
– De gemiddelde huishoudens worden kleiner, we leven langer en generaties leven niet meer samen. Dit heeft natuurlijk grote gevolgen voor de hoeveelheid benodigde woningen in Nederland. Alleen bijbouwen is dus in mijn ogen ook geen oplossing voor de lange termijn. Dit heeft namelijk op lange termijn ook grote gevolgen (C0² voor bouw, fijnstof voor bouw, minder mensen per m², dus meer vaste kosten zoals verwarming en verlichting).
– Marktwerking werkt indien het een volledig zuivere markt is. Dit is natuurlijk niet het geval en zal ook niemand accepteren. Niemand kan zich voorstellen om geen ww, wao, wia, etc te hebben in Nederland. Dit alles heeft natuurlijk wel gevolgen voor de markt. Ik denk dat er een markt verandering gaande is. De zo genaamde lager opgeleide blijken vrijwel volledig onmisbaar om een land te laten draaien. En vakmensen krijgen ook een steeds beter aanzien in mijn ogen, wat zij ook verdienen. Ik vind het altijd grappig wanneer iemand zegt waarom hun aanbouw zo duur is. Misschien eigenlijk nog niet duur genoeg? Maar we vragen ons niet af wat die excel analyse of powerpoint nou eigenlijk gekost hebben. Hoewel die natuurlijk ook van waarde kunnen zijn.
Daarnaast natuurlijk 1 opmerking. De aarde en het klimaat redden zich volgens mij wel, maar het is meer de mensheid waarover iedereen zich zorgen maakt. Het is dus ook niet Redt het klimaat of Red de planeet/aarde, maar redt mij/ons. Misschien als dit bij klimaatverander ontkenners duidelijk wordt nemen ze misschien wel wat meer acties.
Helemaal mee eens.
hear hear