In het afgelopen weekend was het voor het eerst wat frisser. Met een doorstaande oosten-noordoosten wind werd er een aardige bak kou over de Lage Landen uitgestort. En dat was hier wel te merken!
Ons huis is namelijk voorzien van ventilatieroosters “oude stijl”. Vreselijk lelijke ondingen, maar minder lelijk dan het gapende gat in de muur. Ondanks dat de ventilatieroosters afsluitbaar zijn, is het toch altijd de zwakste schakel in de geïsoleerde schil. Hoe zwak? Welnu: er ontstond spontaan condens op het rooster wat aan de windkant gelegen is.
Maar al eerder ging ik op kierenjacht. En die kennis deel ik graag. Wat heb je nodig voor kierenjacht, en hoe maak je de kieren dicht? En waarom?
Kieren maak je dicht om controle te krijgen
Kierendichten heeft alles te maken met controle. Controle over de lucht die binnenkomt. Kieren zijn niet-intentioneel, ofwel “toeval”. Ze laten koude lucht binnen en warme lucht naar buiten. In veel gevallen valt het nauwelijks op, in sommige gevallen is het evident. Die laatste categorie hebben mensen doorgaans wel snel op het oog. De eerste categorie niet, want het valt minder op.
Maar het is niet altijd zo dat een kier “verse lucht” oplevert. In sommige gevallen is het ventilatie, in andere gevallen is het tocht.
Het verschil tussen ventilatie en tocht is vrij simpel: tochten doet het door dezelfde lucht in beweging te zetten. Ventilatie is de aanvoer (en afvoer) van lucht naar en van buiten.
In een hermetisch afgesloten ruimte kan het bijvoorbeeld prima tochten: Als je in een volledig luchtdichte doos aan 1 kant verwarming plaatst en aan de overliggende zijde een glazen plaat, dan ontstaat er een luchtstroom.
Die luchtstroom voelt koud. Er is voor deze configuratie geen aanvoer van verse lucht nodig om tocht te laten ontstaan. Let op dat je met open vuur wel héél veel ventilatie nodig hebt om voldoende verse lucht aan te voeren.
Ventilatie zorgt voor de aanvoer van verse lucht en de afvoer van niet-zo-verse-lucht. De aangevoerde lucht komt van buiten en is in de winterperiode kouder. Door het opwarmen droogt deze uit. Mensen en de huishoudelijke processen zorgen voor vocht en CO2 en allerlei ziektekiemen, en dit wordt weer afgevoerd. Als dit snel genoeg gaat, of eigenlijk te snel, dan wordt dit ervaren als tocht.
Maar niet alle bewegende lucht (tocht) is ventilatie. Er kan via allerlei kieren in de muren en vloeren een verbinding zijn met bijvoorbeeld de kruimpruimte. Dit zijn kieren die je kwijt wilt: ze leveren kou, maar geen verse lucht. Je hebt hier helemaal niets aan!
Een andere mogelijkheid is dat de kieren in dermate grote getale aanwezig zijn, dat er een overschot aan verse lucht is. Deze moet verwarmd worden en zorgt voor erg droge lucht en woningen. Te droge lucht is niet gezond, ivm. uitdroging van de slijmvliezen (heb ik me ooit eens laten vertellen, niet mijn vakgebied). Maar het kost dan ook meer geld dan noodzakelijk om te verwarmen!
Kierenjacht dus!
En daarom ga je op kierenjacht. Dit kan op verschillende manieren. De “echte goede” is met een blowerdoor en een heleboel discorook. Maar dat is niet per se voor iedereen haalbaar.
Begin eerst eens met de hand. De meest kierrijke plaatsen zijn te vinden rondom aansluitingen: vensterbanken, kozijnen en ramen. Vensterbanken lekken vaak lucht aan de binnenkant. Dit is pure tocht, althans als de spouwmuur geïsoleerd is. Dit wil je dicht hebben.
Andere kierrijke plaatsen in huis zijn te vinden rondom de dakaansluiting. Hoeveel liefde ik ook heb voor de bouw: de aansluiting van het dak, met name op zolder, met de gevel is vaak zo lek als een mandje. Dit kun je al hóren op zolder. Zo ook mijn eigen zolder: daar is het rumoeriger dan 1 verdieping lager. En dat terwijl dit hetzelfde dak is (reeds op onze eerste verdieping hebben wij schuine wanden). De aansluiting met de gevel is gewoon slechter afgewerkt.
Een laatste plek waar veel kieren te vinden zijn, als “kier” het juiste woord is, zijn afvoeren naar buiten. Dak- en geveldoorvoeren met name. Het komt niet zelden voor dat er een te groot gat is geboord voor de rookgasafvoer van een CV-ketel bijvoorbeeld.
Als je klaar bent met alles visueel en met de hand te controleren, en uiteraard na het afsluiten, ga je verder met een simpele methode: kaarsjes. Jep, kaarsjes. Buitengewoon ongeschikt om de woning mee te verwarmen, maar een uitstekende verklikker van luchtstromen.
Als je de kier gevonden hebt, maak je deze dicht
Klinkt logisch. En is het ook. Kieren die je vindt maak je dicht. In eerste instantie vooral de kieren die lucht lekken naar onverwarmde ruimtes. Die zorgen wél voor tocht in de warme ruimtes, maar niet voor aanvoer van verse lucht. De vensterbanken zijn dus als eerste aan de beurt.
Je kunt deze dichtkitten met acrylaatkit. Let op: acrylaatkit. Dit is overschilderbaar. En dat is handig.
Na de vensterbanken pak je de kozijnen aan. Kieren langs de binnenzijde kit je af. Deze lekken waarschijnlijk naar de spouwmuur. Kieren waar je daglicht doorheen ziet, laat je nog even zitten. De kans is vrij groot dat je hier grotere maatregelen moet nemen, zoals het vervangen van het kozijn. Afsluiten met PUR is ook een mogelijkheid.
Kieren in deur & raamopeningen sluit je af met tochtstrips. Besteedt bijzondere aandacht aan tuindeuren. Daar heb ik zelf recentelijk, nota bene in Huize Geldsnor, een tweetal kieren van 1cm gevonden. Over een breedte van 145cm!!! Niet gek dat het daar koud was. Er zijn veel verschillende tochtstrips. Schuimrubber-tochtstrips die je ín de openinge stopt, borstels die je onder deuren maakt en rubberenstrips.
Kijk goed wat je nodig hebt. Het merk doet er niet toe. Als de luchtstroom maar gebroken wordt.
Tenslotte kun je nog heel simpel de luchtstroom tussen ruimtes beperken, mits er een deur zit. Uiteraard hou je de deur gesloten, maar er zit doorgaans ook nog een (flinke) kier onder. Deze kun je met tochtborstels onderbreken, of met een tochtrol (ook uitstekend te koop van stof, bij de Action voor 6 EUR). Let op: een tochtrol. Geen tochttrol. Die laatste is de persoon die altijd de buitendeur open laat staan.
Maar hou rekening met je ventilatie!
Ook al kost het niet méér energie om vochtige lucht te verwarmen dan droge lucht, je moet toch rekening houden met je ventilatie. Als je woning tot nu toe altijd geventileerd werd door ongecontroleerd kiergebruik, dan gaat de vochtbalans veranderen. Open dus ventilatieroosters of kleine raampjes.
Als je nog “verticale ventilatie” hebt, dus opstaande ventilatie zonder mechanische werking (motor), hou er dan rekening mee dat er in een onverwarmde of minder verwarmde woning nauwelijks gelegenheid bestaat om verticaal te ventileren. Er is te weinig temperatuurverschil om hier dan nog op te vertrouwen.
Eén van de manieren om hier rekening mee te houden is door een plattegrond te maken van de woning, per verdieping. En een dwarsdoorsnede.
Op de plattegrond geef je aan waar de ventilatie-openingen zitten en eventuele mechanische afvoer.
Hieronder zie je de plattegrond van mijn benedenverdieping. De blauwe vierkantjes zijn de ventilatierooster. De blauwe rondjes andere ventilatiepunten.
Je hebt per persoon ongeveer 30m3 verse lucht per uur nodig. Niet zozeer voor de zuurstof, stikken zul je niet in huis. Maar wel voor het vocht en andere ongezondheden. Op zich voldoet mijn woonkamer daar ruimschoots aan.
Ik kan hetzelfde maken voor boven.
En uiteraard ook voor de zolderverdieping. Op de zolderverdieping is geen ventilatie aanwezig – anders dan in de dakramen die in ventilatiestand staan (paarse vierkantjes). Aan de linkerkant mijn kantoor, aan de rechterkant slaapkamer van zoonlief. Op het dak van de zolder zit wel de dakdoorvoer voor de mechanische ventilatie van de badkamer overigens.
Verticaal ziet het plaatje er dan ongeveer zo uit:
Zoals je ziet laat ik de ramen, inclusief de dakramen, buiten beschouwing. De moraal van het verhaal: met dergelijk simpele tekeningetjes (ik maakte ze gewoon in paint), die niet op schaal hoeven te zijn, kun je in kaart brengen of je voldoende ventileert. Door het afsluiten van kieren zal je minder lucht naar binnen halen – zorg dat het genoeg blijft!
Weer een duidelijk stuk, wat ik altijd dacht dat de stroming die ik in de woonkamer voelde tocht was, maar dat is dus gewoon een luchtstroom. Wij hebben voor en achter erg grote ramen. En wat je zegt meer controle krijgen over de lucht die binnenkomt. Ik moet nog op zoek naar kieren onder de vensterbank maar dat hebben we met structuurverf aangesmeerd zou daar dan alsnog tocht vandaan kunnen komen? Verder nog de grotere kieren bij de deuren aanpakken. Wij zijn ook veel meer bezig met met een gezond binnenklimaat nu wij een Co2 meter hebben tot nu toe lossen we dat op door in de woonkamer het kiepraam op een kier te zetten en woonkamerdeur op een kier en dan in de keuken ( dichte keuken) de afzuigkamp aan. Het is een beetje behelpen maar het werkt wel. Nadeel is natuurlijk dat de woonkamer sneller afkoelt.
Kit verdient wel de voorkeur boven structuurverf. Maar je kunt dat eenvoudig voelen door je hand er boven te houden.
Een kiepraam op een kier zetten en de afzuigkap aan klinkt wel een beetje als overkill, maar ik weet natuurlijk niet met hoeveel personen je in huis woont, of je een open haard aan hebt en veel kaarsen brandt. In mijn woning valt de stijging van de CO2 nogal mee, maar we hebben een vrij groot volume op “slechts” 5 personen (ruim 100m3 per persoon).
Onze woonkamer is 4 bij 8.5 we zijn met zijne 2e geen openhaard en geen kaarsen. De de afzuigkap en het kiepraam houd het langere tijd oranje heb tot nu toe geen andere oplossig. Als het echt koud wordt buiten dan moet ik de hogere waardes maar voor lief nemen.
Bij welke waarde gaat de co2 meter op oranje? Ben benieuwd.
Boven de 800 wordt hij oranje, dan duurt het behoorlijk lang voordat hij rood wordt dat is bij 1200 als dat zo is dan kan ik 2 dingen doen even in woonkamer de deur na de tuin en gang helemaal open dan kan het in een paar minuten weer groen zijn. Of ik zet het kiepraam op kiertje en afzuiger keuken aan dan blijft hij net in het oranje soms rood. Eigenlijk nu ook wel intersant wat er gebeurd als is waxinelichtjes aan gaat doen dat waren er vroeger wel 10 op een avond. Toen we de meter kregen en ik hem aanzette was het direct boven de 2000 terwijl ik een huis met veel kieren heb en ook nog 2x daags 15 minuten goed lucht.
Beste Geldsnor,
We hebben een goed geïsoleerd huis uit 2019 met vloerverwarming en ” intelligente ” mechanische ventilatie. De sensoren van de mechanische ventilatie meten de luchtvochtigheid en co2 in verschillende ruimtes en past hierop de ventilatie snelheid aan. Met visite zal het systeem automatisch meer ventileren. De verse lucht komt via handmatig afsluitbare ventilatieroosters binnen, helaas geen wtw systeem. Jammer genoeg houdt de ” intelligente ” mechanische ventilatie systeem geen rekening met buiten temperatuur en luchtvochtigheid. ‘S nachts is de temperatuur flink kouder en is de woonkamer niet bewoond en is ventilatie niet noodzakelijk. De ventilatie zal dan op de minimale stand staan maar nog steeds koude lucht naar binnen halen. Ik zou liever overdag bij een wat hogere temperatuur wat meer ventileren om ’s nachts de ventilatie uit te schakelen. Misschien is het rendement marginaal maar dat kun je vast toelichten.
Het minimale debiet van een mechanisch ventilatiesysteem zal waarschijnlijk nog fors boven het noodzakelijke liggen. Waarschijnlijk rond de 15m3.
Maar je hebt ook nog ventilatieroosters? Vergeef me deze opmerking want het is niet persoonlijk, maar het is van de bouw uit wel een heel bijzondere constructie om mechanische ventilatie zonder WTW te hebben en de aanvoer van lucht ongecontroleerd via ventilatieroosters te laten plaatsvinden.
Normaliter in nieuwbouw plaatsen ze een ventilatie met WTW en géén ventilatieroosters. De WTW unit zorgt dan zelf voor de balans.
Anyway, dat is de vraag niet.
In de winterperiode ligt de temperatuur ’s nachts doorgaans (maar niet altijd) lager dan overdag. In de zomer is de nachttemperatuur altijd lager dan de dagtemperatuur en juist dán wil je veel koele nachtlucht naar binnen halen.
In de winter dus niet. Het gemiddelde temperatuurverschil tussen max & min temperatuur ligt in de winterperiode (december-februari) op bijna 6 graden. De gemiddelde Tn(minimum dus) is 1.0, de gemiddelde Tx (max) is 6.6. Cijfers voor De Bilt.
Als je minimale debiet 15m3/u is en je de nachtperiode op 10 uur stelt, dan haal je grosso modo ongeveer 150m3 lucht naar binnen tegen een lage temperatuur. Overigens is het ’s ochtends kouder dan ’s avonds. Idealiter wil je dus pas vanaf een uur of 10 lucht naar binnen halen. Maar dat terzijde,
Een kuub lucht weegt ongeveer 1,3kg. Je hebt over de hele nacht gemeten een kleine 180kg die je 5 graden méér moet verwarmen dan overdag.
Dat is een tamelijk verwaarloosbaar verschil.
Om een watermassa van 180 kg met 5 graden te verwarmen heb je 3767kJ energie nodig. Dat is 1,0465kWh. Als je stookt op gas is dit 0.1m3 gas. Als je stookt met een warmtepomp is het ongeveer 300wh (0.3kwh).
Echter: het is geen water wat je verwarmt, maar lucht. Lucht heeft een warmtecapaciteit die ongeveer 6x zo klein is als water. Je hebt het dus over 50wh met een warmtepomp en 0,016m3 gas.
Deze verschillen kun je vermenigvuldigen met het minimale debiet van je mechanische ventilatie.
Bedankt voor je uitleg. Ik had verwacht dat het meer verschil zou uitmaken in verbruik. Eigenlijk is het verschil zo weinig dat ik me de moeite kan besparen om het ventilatie systeem ’s nachts uit te schakelen. In de zomer zetten we ’s avonds de ramen open (kiepstand) om het huis te koelen. Dat werkt prima! Ook zetten we in de zomer bij extreem warme dagen de mechanische ventilatie uit en uiteraard de ramen en screens dicht. Waarschijnlijk ga je me nu vertellen dat die 150 m3 warme lucht niet veel effect hebben op de binnen temperatuur 😉
Neenee, dat zal ik zeker niet zeggen!
Want stel dat het warm is in de zomer. Als je niet zou ventileren (of slecht zou ventileren, dus bv. overdag de ramen open), dan wordt het vanzelf binnen net zo warm (of warmer!) als buiten. De “delta T”, ofwel het temperatuurverschil, is in de zomer potentieel dus net zo groot of nog groter. In het voorbeeld noemde ik hier 6 graden verschil tussen de dag en de nacht.
Maar in de zomer is dit verschil véél groter! Het kan overdag prima 35 graden worden (of 40, waar ik woon al blijft het vooralsnog een zeldzaamheid), maar dan is het ’s nachts uiteindelijk toch een graad of 20. Zelfs op hete nachten is het met 30C rond middernacht al een behoorlijk temperatuurverschil.
Nachtventilatie is koning en “moet” zoveel mogelijk toegepast worden in de zomer – met dus overdag zo min mogelijk aanzuiging van lucht van buiten. Als je dit goed doet is airco in vrijwel ieder huis vrijwel altijd overbodig.
Interssant artikel! Heb recent ook flink huisgehouden met de tochtstrip!
Heel wat anders: zijn die links naar de blauwe bolle webwinkel gesponsord? Of gewoon toevallige voorbeelden?
Het zijn affiliate links, maar die plaats ik alleen als ze in de tekst passen. Ik schrijf geen posts om de links te kunnen plaatsen. Maar als ik toch voorbeelden plaats kan het maar net zo goed nuttig zijn.