Hoe warm moet je woning zijn? (of hoe ver kun je het laten afkoelen)

We zitten volop in de energiecrisis, al moet het ergste nog komen. Meer en meer Nederlanders hebben te maken met de sterk gestegen tarieven, simpelweg vanwege de wetmatigheid dat er meer en meer vaste contracten verlopen en automatisch overgaan in variabele tarieven.

We lezen dan ook de gekste dingen om je huis warm te houden en energie te besparen. Sommigen werken (stoken met een lucht-luchtwarmtepomp aka splitunit airco, verlagen van de aanvoertemperatuur van de CV en überhaupt minder stoken, LED, vroeger naar bed, korter en koud(er) douchen). Sommigen zijn nonsens (elektrische kachels, boilers) of simpelweg gevaarlijk (verwarmen met kaarsen en petroleumkachels).

In deze post pik ik een grote er uit: minder stoken (en eventueel lokaal verwarmen met een elektrisch kacheltje).

Minder stoken: wat levert dat nu op?

Je leest allerhande tips, mythes en onzin over wat het oplevert om minder te stoken. Dus daar wil ik graag even doorheen.
Nummer 1: “Je moet je huis niet te ver laten afkoelen, want het kost meer energie om het weer op te warmen”.
Neem deze mensen alsjeblieft mee naar de Duitse Autobahn, knal vollebak 200 door en rem niet af. Dit kost brandstof, volgens hun logica. De werkelijkheid is nét iets anders. Stel je een koude januari dag voor. Rond middernacht is het iets onder nul, en gedurende de nacht wordt het iets warmer. Onderstaande grafiek (blauwe lijn) is eigenlijk het temperatuurverloop van 1 januari jl.
De wetten van de thermodynamica geven heel duidelijk aan dat iets méér energie kost om het op een hógere temperatuur te houden. Bij een stabiele temperatuur in de woning is het in dit voorbeeld gemiddeld 18 graden in huis. Bij een nachtverlaging naar 15 graden is het slechts 17.2 graden gemiddeld in huis. In dit voorbeeld laat ik het weer opwarmen in de ochtend, en ga ik er vanuit dat iemand daarna vertrekt.

Het kost wel degelijk minder energie om deze nachtverlaging toe te passen, zelfs bij een traag systeem. Als tenminste het verwarmingssysteem ruim genoeg bemeten is (!). Dat houdt in dat het verwarmingssysteem in staat moet zijn (of zo ingesteld moet zijn) dat deze altijd op een relatief lage temperatuur (van het water) de woning moet kunnen warm stoken. Zonder dus rookwolken te veroorzaken. Bovenstaande levert namelijk een besparing op van 7.2%. Echter, een verkeerde afgestelde ketel kost je minimaal 10%.
(en zo kost het ook op de Autobahn minder energie om eventjes 200 te rijden, dan het gas los te laten om naar 120 te gaan en dan weer rustig naar de 200 te rijden. Echt waar!).

Nummer 2: iedere graad verlaging levert je 7% besparing op.
Soms zie je 6%. Soms zie je 7%. Het antwoord is: het hangt af van de buitentemperatuur.
Huh?! Jep! Reken je mee? Het hangt allemaal af van het aantal “graaddagen”. In de simpelste variant is dit de gewenste binnentemperatuur, met aftrek van de gemeten buitentemperatuur. In de uitgebreidere varianten zit er uiteraard nog een factor in voor wind & zonkracht. Ieder huis heeft zijn eigen karakteristiek (bij gelijkblijvend gedrag). Een goed geïsoleerd huis heeft wellicht een verbruik van 0.2m3 per graaddag, en een slecht geïsoleerd huis ongeveer 0.7m3/graaddag.

Nu nemen we een buitentemperatuur van 12 graden. Bij een gewenste binnentemperatuur van 20 graden heb je het nu over 8 “graaddagen”. Dit vertaalt zich naar 1.6m3 gas in de goed geïsoleerde woning, en 5.6m3 in een slecht geïsoleerde woning.

Verlaag de binnentemperatuur naar 18 graden, ipv 20 graden. Dit is slechts marginaal kouder (echt, op de Kelvin schaal slechts 0.6%!). Maar bij een buitentemperatuur van 12 graden daalt het aantal graaddagen naar 6 (ipv. 8) en dat is echt 25% lager. Je stookt nu nog slechts 4.2m3 gas in je woning, ipv. 5.6.
Daalt de buitentemperatuur echter naar 0 graden, dan is het verschil 5% per graaddag.
Onthoudt echter 1 ding: je hoeft niet alleen minder te stoken omdat er een kleinere warmtevraag is, maar ook omdat je minder warmte verliest. (ok, dat mag je wel vergeten).

Maar waar komt die 6 of 7% vandaan? Welnu: de winter is in Nederland gemiddeld 4 graden warm. Bij 4 graden is het verschil tussen 20 en 19 graden exact 6.25%. Ga je uit van een stookgrens op 18 graden, dan is het verschil bij 4 graden 7.14%.
Is dit belangrijk? Já! Want het betekent dat je in een zachtere winter (contradictioneel gezien) méér voordeel hebt van een lagere binnentemperatuur.

Hoe koud mag je woning zijn?

Goed, nu we dat uit de weg hebben: het heeft dus zeker zin om een absolute verlaging toe te passen, en om een nachtverlaging toe te passen.

Maar tot hoe ver? Het zal je niet verbazen: je huis niet verwarmen is geen goede optie. Dit komt door het simpele fenomeen van luchtvochtigheid & dauwpunt. Koudere lucht kan minder vocht bevatten (in absolute zin) dan warmere lucht. Een luchtvochtigheid van 50% bij 20 graden levert een absolute hoeveelheid vocht op van 8.66 gram per m3. Een woning van 400m3 inhoud bevat dus 3464 gram water, ofwel 3,5 liter.
Als deze absolute hoeveelheid vocht identiek blijft, en de temperatuur daalt met 1 graad (dus naar 19), dan loopt de luchtvochtigheid op tot 53%. Bij 10 graden Celsius loopt de luchtvochtigheid op tot 92%.

Bij het dauwpunt is de lucht verzadigd. Het water condenseert en vormt druppels. Dat is het zichtbare deel. Maar al voor die tijd bevordert een hogere luchtvochtigheid de groei van schimmels en is daarmee gevaarlijk voor gezondheid en hout.

Een huishouden produceert uiteraard vocht. Met koken, douchen en gewoon aanwezig zijn. Schijnbaar is dit 10 liter per dag. En dat is best wel veel. Dit is de belangrijkste reden om te ventileren.

Normaliter laat je hiermee koude buitenlucht binnen, en door die op te warmen droogt deze uit. Voorbeeld van buitenlucht naar binnen:

In woorden: lucht met een temperatuur van -2.5C, die bijna verzadigd is, bevat 3.98g vocht per m3. Dit zuigen we naar binnen. Door het opwarmen droogt dit uit tot slechts 23%. De absolute hoeveelheid vocht blijft gelijk. Deze lucht heeft nu nog een capaciteit voor vochtopname van 4.68 gram per m3 voordat deze het ideale percentage van 50% heeft gehaald. Dat betekent dat de 400m3 lucht in je woning nog bijna 2000 gram vocht kan opnemen.

Stel nu dat je de woning niet meer verwarmd. Of slechts tot 12 graden. Dan droogt de lucht uit tot slechts 37.3% en is er nog maar een opnamecapaciteit van 540 gram voor alle lucht in je woning tesamen. Als je nu dezelfde hoeveelheid vocht in de lucht brengt, dan betekent dit een luchtvochtigheid van 82.5%.

Schimmels groeien (bron: RIVM) optimaal vanaf 70% luchtvochtigheid. En houtrotschimmels kunnen desastreus zijn voor je woning.

Nu komt een belangrijke crux.
Een woning conform bouwbesluit ventileert 0.9dm3/s/m2. Een woning van 154 vierkante meter en gemiddelde verdiepingshoogtes van 2.6 meter heeft een inhoud van de eerder genoemde 400m3. Dit is dus al geen klein huis. Om aan het bouwbesluit te voldoen moet deze woning 500m3 (afgerond) ventileren, per uur. 12.000m3 per dag. En dat is heel veel. Bij een vochtinbreng van 10 liter per dag moet er 25 gram water per m3 luchtinhoud per dag afgevoerd worden (om op de 50% te blijven). Zelfs al zou je de ventilatiecapaciteit beperken tot iets boven 2.000m3/dag, of de woningoppervlakte door vieren delen: dan nog blijft je woning gezond. Immers, met 2000m3 per dag heb je een capaciteit van ruim 9 liter vochtafvoer.
In de koudere woning moet je meer ventileren. Je hebt slechts 1.35 gram water per m3 die je kunt verplaatsen. Om dezelfde 10 liter weg te werken heb je ruim 7400 m3 lucht nodig.

Bijgevolg, in een koudere woning moet je véél meer ventileren om een gezond binnenklimaat te behouden. Je hebt 7.500m3 per dag nodig om de hoeveelheid vocht af te voeren die je zelf inbrengt in de woning.
Nu is dat bij koud weer niet zo’n probleem. Immers, 7500m3 valt nog ruim binnen de grens die je toch al moest ventileren. Maar bij een hogere buitentemperatuur en luchtvochtigheid, kom je al snel in de problemen. Je móet verwarmen om je huis te behouden en de kwaliteit niet te laten leiden. Op de lange termijn leidt dat namelijk al snel tot problemen.

Zorg dus voor voldoende warmte en ventilatie. Stook je woning niet onder de 16 graden als gemiddelde temperatuur.