Is deze crisis dan écht anders dan alle andere?

Bij iedere economische crisis hoor je “en deze keer is het anders”. Dat gaat doorgaans vooral over aandelenencrashes en andere beslommeringen. Maar dit keer lijkt echt alles anders dan anders.
Normaliter volgen de aandelenkoersen de economische neergang en opgang. De afgelopen jaren vloeide er echter zoveel geld naar de beurzen, dat er geen sprake is van een correlatie tussen aandelengroei en economische groei.

Het was vooral een symptoom. Een symptoom van “teveel geld” in de economie. Door de vergaande beschermingsmaatregelen tegen de diverse lockdowns en andere maatregelen, hielden we massaal geld over. Ontslagen vielen er nauwelijks, en faillissementen waren een zeldzaamheid. Slecht ondernemen werd niet afgestraft. En goed ondernemen nauwelijks beloond.
Door een volstrekt gebrek aan wijsheid werd “rucksichtlos” de eigen bijdrage van kinderopvang teruggestort die vooral terecht komt bij de allerhoogste inkomens (want die betalen verhoudingsgewijs de grootste eigen bijdrage). Reiskosten namen af, want thuiswerken was de norm. Uitgeven aan vakantie en uitgaan was quasi onmogelijk.

Het gevolg liet zich raden: massaal gingen we onze huizen opknappen. In een tempo wat een werkelijk “bull-whip-effect” veroorzaakte bij bouwmarkten en aannemers: de vraag explodeerde, terwijl door allerlei leveringsproblemen er een stokkende vraag optrad. Bootjes in een kanaal, lock-downs en geannuleerde bestellingen in de begindagen. Alles droeg bij aan de leveringsproblemen die nu nog spelen.

Tegelijkertijd is het mogelijk de coronacrisis geweest die er toe heeft geleid dat sommige dictators hun territoriale drang hebben tentoongespreid. Een afleidingsmanoeuvre van de grimmige toestanden in hun eigen land.

Maar dit keer ís alles anders

Anyway: de economie stokt. Ik heb al eerder beargumenteerd waarom de economie eerst nog lijkt te groeien, voordat onvermijdelijk de krimp er in komt. Dit is logisch, en tóch zul je straks zien dat het kabinet en het CBS “verrast” zijn. Dus hier nogmaals de uitleg:
De stijgende energierekening zal voor een groot deel betaald kunnen worden doordat mensen geld van hun spaarrekening halen. Dit geldt vooral voor de middeninkomens. Voor de hogere inkomens betekent het dat een groter deel van hun inkomen besteed móet worden. Dit lijkt allemaal op een grotere component van “consumenten” in de economie (en de omvang van de economie is Industrie, Consument, Overheid en netto Export).
Ook de overheid doet met compensaties een duit in het zakje. Maar, onvermijdelijk gaat de economie krimpen.
Eerst de reëele economie: de afzetvolumes zakken. Brood wordt in toenemende mate gekocht bij de supermarkt (want dat is goedkoper), evenals vlees en groente. De supermarkten zullen dus een groeiende omzet kennen, terwijl de lokale winkels te leiden hebben. In den beginnen zullen zij geen personeel ontslaan. Maar dat is tijdelijk. Als het moet, dan moet het. Ofwel om het hoofd boven water te houden, danwel vanwege een faillissement. In deze fase maskeert de inflatie de economische krimp. De producten die gekocht worden, zijn duurder. Meer geld wordt uitgegeven aan energie, en overheidsinkomsten groeien door een grotere BTW-afdracht.
Daarna krimpt ook de gemeten economie; werkloosheid loopt op, bedrijven stellen investeringen uit en vervangen hun machinepark en wagenpark langzamer of helemaal niet meer. Maar deze crisis kent iets nieuws. Of meerdere noviteiten die samenkomen.

Het is niet de eerste keer dat er sprake is van een enorme inflatie én een stagnerende economie. Dat is een combinatie die vaker voorkomt. Wel is het vrij uniek dat er sprake is van nauwelijks werkloosheid waardoor de loon-prijsspiraal als vanzelf in zicht komt. Dit komt mede door de vergrijzing. Het is nauwelijks een topic geweest de afgelopen jaren. Door corona.
En daardoor lijkt het plotseling te komen. Maar reken eens terug: 67 jaar geleden was het 1955. 10 jaar na WO2. We zitten volop in de Boomer-vergrijzingsperiode, gecombineerd met economische voorspoed en een drang om geld uit te geven: na 2 jaar binnengezeten te hebben interesseert het de meeste mensen geen barst of een biertje 2,50 of 3 EUR kost, of een vakantie 200 of 300 EUR. Het wordt toch wel uitgegeven. Want voor je het weet, zit je in lockdown.

In de afgelopen lockdowns zijn er heel veel mensen met pensioen gegaan. Niet door de lockdowns, maar tijdens, uiteraard. Het personeelstekort is daarmee een blijvertje, lijkt het.

Totdat echt de klad er in komt. En dat zie je nu gebeuren: de hypotheekrente stijgt razendsnel. De energiekosten zijn ongekend hoog. En de kansen om een woning te kopen ongekend laag. De komende tijd verwacht ik dan ook een enorme keldering in het aantal transacties en een beperkt aanbod. Geen dalende prijzen: het duurt langer voordat de prijzen dalen.
Door minder transacties zullen ook de aannemers, bouwmarkten, keukenzaken etc. minder te doen hebben. Ze hebben nu nog volle orderboeken. Maar dat is tijdelijk. Aan de achterkant komt er nauwelijks nog een order bij.

Dit alles wordt gecombineerd met een afschakelende industrie. Recentelijk heb ik informatie ontvangen dat grote glasfabrieken hun productielijnen stilzetten. Ook diverse andere industriële bedrijven schakelen af: Yara in Sluiskil, aluminiumsmelterijen en ongetwijfeld ook een keertje Tata Steel. De vraaguitval is groot, en plotseling. Zoals het vaak gebeurt in economische omslagen: een crisis komt snel, onverwachts en is doorgaans fel. Een stok tussen de spaken, en zelden een omhooglopende weg.

Dus waarom is nu alles anders?

Eigenlijk ben ik nog steeds niet bij de werkelijke reden waarom alles nu anders is.
Die reden is simpel: de diverse regeringen in de wereld hebben aangetoond om alles in het werk te willen stellen om de fossiele industrie en dictators te willen helpen. De economie heeft ook aangetoond dat ze een prijs van boven de 2 EUR per liter benzine en diesel kan en wíl dragen. We hebben aangetoond nauwelijks enige vorm van prijselasticiteit te kennen waar het aankomt op energieverbruik.
Ja, er is vraaguitval van enkele tientallen procenten, en dat ís spectaculair. Maar nauwelijks significant tegenover prijsstijgingen van een factor 10 tot 20!

Ergo: we hebben bewezen als Westerse economie volledig afhankelijk te zijn van buitenlandse energiebronnen en daar iedere prijs voor te betalen die er is. Dat opent de deur naar productiebeperkingen van OPEC+ en gasproducerende landen, om ons nog jarenlang te chanteren met hoge prijzen. Want we kunnen er (op korte termijn) immers niets tegen doen.