Lezersvraag: Lekkercryptisch, bitcoinenergieverbuik & klimaatramp

Zoals bekend ben ik geen voorstander van Bitcoin. Iets zonder intrinsieke waarde, wat geen rendement oplevert (anders dan koersvolatiliteit), wat niet om te smelten is tot juwelen of te gebruiken is als grondstof (zoals goud), wat je niet kunt eten of naar kunt kijken (een tulpenbol kun je nog in de grond vrotten), wat niet fungeert als betaalmiddel (vanwege de complexiteit) en waarvan de dagwaarde bepaald kan worden door 1 of 2 Twitteraars kan ik niet serieus nemen als “belegging”, hooguit als speculatie.

Het is ook geen vervanging van geld: iets wat zo volatiel is (koersstijgingen en dalingen van procenten tot tientallen procenten per dag) werkt niet. Als jij vandaag denkt dat het morgen stijgt, betaal je er niet mee. En als ik verwacht dat de waarde morgen daalt, dan accepteer ik het niet als betaling.

Dit nog los van de beperkte hoeveelheid Bitcoins die er zijn en de valse aanname van mensen dat schaarste zorgt voor waardevastheid…Diegene die dat bedacht heeft moet eens goed kijken naar de waardeontwikkeling van huizen als gevolg van schaarste…

Ook de belofte als “store of value” en “veilig voor rampen” is natuurlijke baarlijke nonsens: als Westerse banken en overheden grote betrouwbaarheidsproblemen zouden hebben, dan is het geld misschien niet je grootste zorg.
En iets wat op dag 1 is toegestaan en op dag 2 verboden kan zijn, is misschien niet zo’n goede Store of Value, los van de volatiliteit.
En een store of value voor tijdens rampen?
Ten eerste kun je er niet mee betalen (dus moet je toch omwisselen naar het zo, door Cryptofans gehaatte, “fiatgeld”).
Ten tweede moet je maar hópen dat die ramp die plaats kan vinden geen betrekking heeft op internet of elektriciteit en dat je de telefoon & computer niet kwijtraakt.

Doorgaans krijgen Bitcoin-criticasters het verwijt dat “we het niet begrijpen”, maar wordt het ook zelden uitgelegd wát we precies niet begrijpen. Het is een beetje als de waterstofdiscussie, waar de waterstofmaffia niet uitlegt hóe ze groene stroom gaan maken om de groene waterstof mee te maken en hoe het verdringingsprincipe er voor zorgt dat de CO2-uitstoot sterk stijgt. Maar dat is een ander verhaal.

Zelf begrijp ik het monetaire systeem denk ik vrij redelijk. Ik draai al een poosje mee in de bedrijfswereld en ben veel betrokken geweest bij “funding” vraagstukken in startups en heb ook een opleiding in die richting gevolgd aan een gerenommeerde universiteit. Gehele onwetendheid kan mij niet verweten worden.

Maar goed, dit stuk gaat niet over waarom Bitcoins (en andere cryptovaluta) onzinnig zijn. Mijn standpunt daarin lijkt me duidelijk en is vooral een herhaling van mezelf. Nee, gister kreeg ik een vraag van Diederik op mijn blogpost over “het einde van bitcoin?” Namelijk: wat vind ik van het artikel van Lekkercryptisch over het energieverbruik van bitcoin en het klimaat. Ben je er klaar voor?

Bitcoin: energie en klimaat

Ten eerste is klimaatverandering en dat de mens dit beïnvloedt een vaststaand feit. Wetenschapsontkenners kan ik niets mee, dus daar doe ik niets mee. Vooruit, klein dingetje dan: de temperatuur wordt al eeuwen nauwkeurig gemonitord en doormiddel van analyse en statistiek kun je bepalen hoe het er in het verleden uit zag. Ook kun je uit luchtbellen uit een ijsmassa bepalen hoe oud die lucht is en hoeveel CO2 het bevatte. En op basis van de exacte CO2-analyse kun je bepalen of dit afkomstig is van verbranding van fossiele brandstoffen of een natuurlijke oorzaak heeft. Hoe snel alles gaat is niet helemaal voorspelbaar maar voorlopig wijst alles er op dat we op de snelst wijzigende scenario’s zitten en dat het helemaal niet meevalt.

Onwetenden zullen stellen “ze kunnen het weer nog geen uur vooruit goed voorspellen, dus voorspellingen over jaren zijn onzin”. Natuurlijk…De beurskoers is ook moeilijk te voorspellen een uur vooruit, maar of de economie groeit of krimpt is al een stuk eenvoudiger. Juist omdat de kleine details er minder toe doen. Het maakt voor klimaatverandering namelijk niet uit of het in Amsterdam 20 of 21 graden is, of dat dit de waarde is voor Berlijn. Voor de weersverwachting wel. Overigens ontkent Lekkercryptisch dit probleem ook zéér zeker niet.

Goed, nu we dit uit de weg hebben geruimd gaan we in op het artikel/blogpost van Lekkercryptisch. Schuin & dikgedrukt komen de quotes van Lekkercryptisch, daaronder in gewone tekst mijn antwoord.

Miners hebben een sterke stimulans om de goedkoopste energie te zoeken. Dat is in toenemende mate energie die nu op geen enkele andere manier gebruikt kan worden. Denk aan afgefakkeld gas en waterkrachtoverschotten.

Ja, miners hebben een sterke stimulans om de goedkoopste energie te zoeken. Maar dat is niet het hele verhaal. De stimulans is de goedkoopste “total cost of ownership”. Het is dus niet alleen de elektriciteitsprijs, maar ook de prijs voor grond en infrastructuur. De prijs die men betaalt is niet alleen afhankelijk van welke middelen er ter beschikking staan, maar ook overheidsbeleid. Zo betalen in Nederland grootverbruikers aanzienlijk minder dan kleine verbruikers.
Maar nog interessanter: “het gebruik van waterkrachtoverschotten”. Diegene die dit geschreven heeft, heeft geen idee hoe een waterkrachtcentrale werkt. Als er geen vraag is naar elektriciteit, dan staan de schuiven en dus de turbines van een waterkrachtcentrale stil. Er is nooit een overschot aan waterkrachtutilisatie, hooguit aan capaciteit. Gezien waterkracht geen marginale kosten heeft (het duurste aan een stuwdam is de bouw, en niet het gebruik want de “brandstof”, het water, is gratis). Een waterkrachtcentrale is ook nog eens zeer goed te regelen. In principe zal in een stroomnetwerk de waterkracht altijd gebruikt worden. Wat er éxtra nodig is komt van een andere bron.

Miners werken steeds vaker samen met leveranciers van hernieuwbare energie om nieuwe duurzame projecten rendabel te maken en om schommelingen in vraag en aanbod op te vangen en zo het systeem te stabiliseren. Ze kunnen dan als potentieel winstgevende buffer dienen voor het elektriciteitsnet, als onderdeel van het business model van energieproducenten of -beheerders, omdat ze ogenblikkelijk aan en uitgezet worden.

Daar zou ik graag een bronvermelding bij zien. Want in principe klopt het: stroom verbruiken die anders door “curtailment” niet opgewekt zou worden, is geen verlies maar een ondersteuning van het verdienmodel voor die duurzame bronnen. Maar in de praktijk gebeurt dit helemaal niet: de meeste miners zitten in China en daar worden niet zoveel afspraken gemaakt met duurzame aanbieders. Het zal allicht vaker gebeuren dan eerder, want toen gebeurde het helemaal niet.

De essentie van het vraagstuk is of je bitcoin als censuurbestendig, neutraal, wereldwijd monetair netwerk waardevol vindt. Als je vindt van niet, dan is voor jou elke joule besteed aan bitcoin er eentje te veel. Maar wie bepaalt dan wat wel of geen verspilling is? Bitcoin, kerstverlichting, aquariums of Netflix kijken?

Touché, en het beste stuk uit het hele artikel. Maar het is natuurlijk niet neutraal (want een aantal “whale-accounts” heeft de meerderheid van de Bitcoins in handen), niet censuurbestedig (als mensen dit écht geloofden, waarom zou de koers van Bitcoin deze week zo sterk gereageerd hebben op een Chinees verbod op ondersteuning van financiële markten?). En monetair netwerk? Je moet het nog altijd inwisselen tegen echt geld om er mee te kunnen betalen in praktische zin.

Bitcoin is geboren in een wereld waarin zich al decennialang een klimaatramp aan het voltrekken was. Dát is het probleem, en dat wordt niet veroorzaakt, noch opgelost door (het uitschakelen van) bitcoin. Er is ruim voldoende stroom voor bitcoin om te gebruiken en zijn broeikasgasuitstoot is op wereldschaal beperkt; slechts 0,05 procent van het geheel.

Fair point. Het is niet de veroorzaker. Maar ook geen oplossing. Als je ziet welke middelen we in moeten zetten om die 0.05 procent te compenseren, dan hebben we het al over grote investeringen. Wereldwijd gebruiken we een ~160.000TWh energie per jaar (en dat maakt Bitcoin geen 0.05%, maar 0.075%). En recentelijk is de schatting geen 80-129TWh per jaar meer, maar reeds 129TWh, 7,5% hoger dan het eind van de bandbreedte genoemd door Lekkercryptisch.

De kern is daarom dat we voor alle energieverbruik over moeten stappen op duurzame, hernieuwbare energie. En er zijn sterke aanwijzingen dat bitcoin daarbij op verschillende manieren zou kunnen bijdragen en de transitie kan versnellen.

Ik kan niets anders dan het eerste stuk onderstrepen. Hoe Bitcoin daar aan kan bijdragen is mij een raadsel (niet helemaal, ik heb wel een idee: door het hogere energieverbruik is het verdienmodel van een energieleverancier anders, mede vanwege de mogelijkheid om ad hoc grote hoeveelheden stroom op te nemen of juist tijdelijk te stoppen met gebruik.)

• Het is makkelijk te vervoeren.
• Het is makkelijk op echtheid te controleren en niet te vervalsen.
• Het is deelbaar in kleine stukjes.
• Het verrot of verbrandt niet.
• Het is schaars, overheid kan niet bijdrukken.
• Het is oncensureerbaar, niemand is de baas.

Aj, val ik toch in mijn valkuil. Punt 1 & 2 zijn zondermeer waar. Deel 3: het is deelbaar in kleine stukjes, lijkt ook zo te zijn. 21 miljoen Bitcoins (het maximum) zijn ieder onder te verdelen in 100 miljoen stukjes. Dat lijken héle grote aantallen maar vertaalt zich naar maximaal 0,002625 bitcoin per persoon op aarde. 262.500 Satoshi’s dus. Dit brengt ook meteen een probleem met zich mee: schaarste heeft nog nooit in de historie van de wereld geleid tot waardevastheid en stabiliteit. Schaarste leidt tot oplopende prijzen.
Oncensureerbaar? Het kan verboden worden. Niemand de baas? Een aantal grote accounts houden de meerderheid en een Tweetje van Musk leidt tot grote volatiliteit. Dit kun je wijten aan een onvolwassen systeem, maar het bestaat al >10 jaar. Wanneer is het dan wél mainstream en volwassen?

Dat het zoeken naar bitcoins energie kost, zorgt er ook voor dat een grote of rijke partij niet zomaar de macht over het geldsysteem kan grijpen. Niet alleen zal het lastig zijn om voldoende elektriciteit in te kopen, ook het feit dat de zoektocht moeilijker wordt naarmate er meer computers meedoen werkt hem tegen.

Dit is een bekend fenomeen: if you can’t fix it, feature it! Het energieverbruik is dermate hoog dat het lastig is om voldoende in te kopen voor grote miners. Oké. Hoe zit het dan met het stabiliseren van het grid? Daar heb je MW’s vermogen voor nodig, honderden MW’s op zijn minst. En die zouden alleen draaien op het moment dat er een overschot is, maar het is lastig om anders de energie te kopen?

Een gevolg van dit lokale karakter van elektriciteitsproductie én de vraag ernaar, is dat het verbruik van de één niet ten koste gaat van het verbruik van de ander. Het is niet zo dat iemand in China beroofd wordt van elektriciteit, omdat het in IJsland of Nederland in bitcoin wordt gestoken en andersom.

Dat klopt. Tot op zekere hoogte. Dit voorbeeld klopt. Maar energie in Nederland gaat wel degelijk de grens over. En er bestaat ook zoiets als het uitschakelen van centrales. En de fossiele centrales zijn vanwege de hoge marginale kosten de eerste die uit gaan. Het Europese netwerk is vrijwel volledig met elkaar verbonden. IJsland als eiland niet. China als land wel, met UHVDC-kabels door het hele land om stroom vanuit de Himalaya en grote dammen naar het oosten te transporteren. En als er geen vraag is, dan gaan de schuiven van een dam dicht.

Een tweede gevolg is dat wereldwijd de prijs per kilowattuur sterk verschilt. In Nederland betaal je nu gemiddeld zo’n 22 eurocent, terwijl je in IJsland naar schatting slechts 2 cent betaalt voor dezelfde hoeveelheid stroom. Dat is een kwestie van vraag en aanbod. De vraag ligt in Nederland relatief hoog en in IJsland kampt men met overschotten.

Onwetendheid. Een consument betaalt in Nederland 22 eurocent in het piektarief. Een zakelijke grootverbruiker ongeveer 5. IJsland wordt vaker als voorbeeld genoemd, omdat de stroom hier hernieuwbaar is. Bitcoin-mining vindt er echter nauwelijks plaats. 65% wordt gemined in China. De nummer 2, de VS, levert 7%.

Zo’n overschot zie je bijvoorbeeld ook in Sichuan, een provincie in het midden van China. In die provincie zijn de laatste jaren zoveel waterkrachtcentrales gebouwd, dat er twee keer méér elektriciteit geproduceerd wordt dan het lokale stroomnet aankan. Wie daarvan graag gebruikmaken? Juist, bitcoinminers. Een win-winsituatie. De stroomproducent kan zijn elektriciteit kwijt en de miner kan zijn belangrijkste kostenpost omlaag krijgen, want als er meer elektriciteit beschikbaar is dan dat er vraag naar is, daalt de prijs.

Geïnstalleerde capaciteit mag niet verward worden met productie. Er kán 2x zoveel geproduceerd worden. Maar net als elders in de wereld geldt in China de wet van vraag en aanbod. Als er heel veel aanbod is, gaan de prijzen voor stroom naar beneden en wordt de productie minder lucratief. En net als in Nederland en Duitsland en andere landen kan de stroomprijs negatief worden: je betaalt om te leveren. Dus gaan de schuiven dicht. Het is bedrijfskundig een slechte investering geweest om deze dammen te bouwen. Maar het dan maar gebruiken voor bitcoin is niet direct een oplossing daarvoor. Beter kun je het transporteren naar andere gebieden en kolencentrales sluiten. Die “incentive” ontbreekt echter als je het lokaal gebruikt.

Een cruciaal verschil met andere industrieën is dat bitcoinminers relatief mobiel zijn. Hun apparatuur is goed te verplaatsen en het enige dat ze nodig hebben om te functioneren is internet, huisvesting en stroom.

Een Chinese bitcoinminer is niet dermate mobiel dat hij opeens naar IJsland kan verkassen. Exporttarieven, importtarieven, “opportunity cost” van de tijd om het te verschepen, vergunningen en dure huisvesting maken het theoretische plaatje toch anders.

Conclusie

Mijn conclusie is dat er een hoop geschreven wordt over theoretische mogelijkheden waarom het allemaal mee zou kunnen vallen en een vergelijking om het percentage energieverbruik op wereldschaal zo klein mogelijk te maken.
Het een kan echter niet zonder het ander: je kunt niet spreken van een substantiële impact op een energienetwerk als het relatief zo weinig verbruikt. Het is óf een grootverbruiker, of geen stabilisator van een netwerk. Ook kan het als “kleine speler” niet bijdragen aan een werkelijk verdienmodel voor groene energie. Theoretisch en zeer lokaal natuurlijk wel.

Het staat en valt, zoals de auteur van het artikel ook stelt, met de subjectiviteit of je het een zinvolle bezigheid vindt. Ik vind Bitcoins zinloos, en dus ieder energieverbruik er aan ook. Maar het staat mensen vrij om daar een andere mening op na te houden. En daarmee het verbruik te legitimeren. En óf ik krijg gelijk en het verdwijnt een keer (en daarmee ook het energieverbruik) of ik krijg geen gelijk en het wordt dermate groot dat het wel kan stabiliseren. Een win-win situatie in de dop dus.